Predaje o samospoznaji

Od Čistih Imama, mir neka je s njima, prenose se uzbudljive i potresne predaje koje govore o važnosti samospoznaje, a mi vam navodimo neke od njih:

Poslanik, s.a.v.a., je rekao:

مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه.

“Onaj ko spozna sebe, spoznao je Gospodara svoga.”[1]

Hazreti Ali, mir neka je s njim, kaže:

أَفْضلُ الْمَعْرِفةِ مَعْرفَةُ الاِنْسَانِ نَفْسَهُ.

 “Najbolje znanje je čovjekovo znanje o sebi.”[2]

U Indžilu se navodi da je uzvišeni Bog rekao:

اعْرِفْ نَفْسَكَ أَيُّهَا الْاِنْسانُ تَعْرِفْ رَبَّكَ.

“O čovječe, spoznaj sebe, spoznat ćeš Gospodara svoga!”[3]

Taj što dušom svojom ponižen se pati

Gospodara svoga kako će spoznati?

Hej, u biti svojoj nejak što postade!

Pa ti Boga svoga – nikad ne spoznade!

U pogledu ove spoznaje svako je odabrao određeni put: filozofi su na polje spoznaje zakoračili oslanjajući se na filozofsko i racionalno dokazivanje, dospjevši do stanovitih razina spoznaje; psiholozi su se putem iskustva upoznali sa nekim njenim dimenzijama; gnostici su opet putem duhovnih vježbi i otkrovenja spoznali određene istine; isposnici i pobožnjaci su putem isposništva i robovanja Bogu prevalili neke dijelove puta; borci i oni koji su se žrtvovali na putu Božijem su posredstvom borbe i žrtvovanja dosegli visoke razine; dok su dobročinitelji putem služenja Božijim robovima zakoračili u ovu dolinu bliskosti i spoznaje. Ukratko, svako traga za svojom izgubljenom stvari, a u Kur'anu stoji:

وَمَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْرًا كَثِيرًا

…a onaj kome je mudrost data – dato mu je blago neizmjerno… (El-Bekare, 269)

Hazreti Ali, mir neka je s njim, kaže:

الحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِن…

“Mudrost je izgubljena stvar vjernika…”[4]

Od Poslanika, s.a.v.a., se prenosi da je rekao:

أَعْرفُكُم بِنَفسِهِ أَعْرفُكُمْ بِرَبِّهِ.

“Onaj od vas koji najbolje poznaje sebe najbolje poznaje Gospodara svoga.”[5]

Od njega, s.a.v.a., također se prenosi da je rekao:

أعْلمُكُم بنَفْسِه أَعْلمُكُم بِرَبِّهِ.

“Onaj od vas koji najbolje zna sebe najbolje zna Gospodara svoga.”[6]

Stoga, Zapovjednik vjernih, Ali, mir neka je s njim, predviđa sigurnu propast onima koji nisu kročili u ovu dolinu i koji se nisu posvetili samospoznaji, kada kaže:

هَلَك امْرُؤٌ لَمْ يَعرِفْ قَدْرَه.

“Propao je onaj ko nije spoznao vrijednost svoju.”[7]

Na drugom mjestu Ali, mir neka je s njim, kaže da je zabluda plod zanemarivanja samospoznaje:

مَنْ لَم يَعرِفْ نَفسَهُ بَعُدَ عَنْ سَبِيلِ النَّجَاةِ، وَخَبَطَ في الضَّلالِ وَالْجَهَالاتِ.

“Onaj ko nije spoznao sebe udaljio se od staze spasa i luta zabludom i neznanjem.”[8]

Prema tome, onaj ko ne učini nijedan korak u svrhu samospoznaje i ko je u dokraja zanemari, za tog se ne smatra da posjeduje ikakvu vrijednost i, prema riječima Dželaludina Rumija, “sebe je jeftino prodao”:

Spoznao se nije čovjek sudbe jadne:

Iz obilja dođe i u b'jedu padne.

Sebe samog čovjek jeftino prodaše,

Saten mu na hrci prišiven bijaše.

(Mesnevija, III, str. 430)

Na drugom mjestu Zapovjednik vjernih, Ali, mir neka je s njim, kaže da je najbolja od svih spoznaja spoznaja samoga sebe:

أَفضَلُ الْمَعرِفَة مَعرِفةُ الاِنْسانِ نَفْسَهُ.

“Najbolje znanje je čovjekovo znanje o sebi.”^[9]

On potom na sljedeći način izražava svoje čuđenje prema onome ko ne traga za samospoznajom:

عَجِبْتُ لِمَنْ يُنْشِدُ ضَالَّتَهُ وَ قَدْ أَضَلَّ نَفْسَهُ فَلَا يَطْلُبُهَا.

“Čudim se onom koji traži ono što izgubi, a dušu svoju izgubio je, pa ne traži je.”[10]

Također kaže:

عَجِبْتُ لِمَنْ يَجْهَلُ نَفْسَهُ كَيفَ يَعْرِفُ رَبَّهُ.

“Čudim se onom koji sebe ne spoznaje – kako će spoznati Gospodara svoga?!”[11]